WPROWADZENIE

            Jedną z cech osobowości każdego człowieka, kształtowanych przez społeczeństwo jest zdolność do samooceny. Składa się ona z pewnego obrazu własnej osoby oraz oceny właściwej, przypisywanej poszczególnym elementom tego obrazu przez jednostkę. Następnie jest on generalizowany. Schneiders twierdzi, że „obraz samego siebie to sposób spostrzegania siebie jako odrębnej jednostki i centralnego punktu w stosunkach z innymi ludźmi”( M. Kulig 1988, s.418) Natomiast A. Brzezińska podkreśla, że „obraz własnej osoby, to zbiór wiedzy czy wiadomości o własnych cechach, możliwościach i umiejętnościach”(tamże, s.418) Reasumując te stwierdzenia można wnioskować, że aby dobrze funkcjonować w najbliższym środowisku i życiu należy znać swoje zalety i wady, umieć kontrolować swoje plany życiowe oraz kierować swoimi poczynaniami w oparciu o wiedzę, na temat samego siebie, czyli zdolność do samopisu.

            Zdolność ta jest kształtowana od najmłodszych lat przez rodziców i osoby z rodzinnego otoczenia. Dziecko odbiera informacje na własny temat i zaczyna spostrzegać siebie jako kogoś o specyficznych cechach. Bardzo ważny jest sposób przekazywania tych informacji, gdyż ma to wpływ na pozytywny odbiór przez dziecko. Dlatego też, rodzice bardzo wpływają na ukształtowanie właściwej samooceny swojego potomstwa. Są najbliższymi osobami, którym ono ufa i wierzy. Zapewniając dziecku poczucie bezpieczeństwa, miłości i akceptacji, wszczepiają kolosalny zalążek na ukształtowanie się właściwej samooceny, będącej podstawą dobrego funkcjonowania w otoczeniu na przyszłość. Wpływ rodziców na samoocenę dzieci jest bardzo widoczny w środowisku uczniów wieku wczesnoszkolnego. Zauważa się to w ich postawie wobec rówieśników oraz w przebiegu kariery szkolnej.

            Uczeń nisko oceniający siebie, mający negatywne wyobrażenie o własnej osobie, przekonany o braku umiejętności sprostania wymaganiom roli ucznia, będzie unikał jej podejmowania. Przyniesie to z czasem obniżenie pozycji wśród grona rówieśników z klasy. W konsekwencji doprowadzi do zmniejszenia aktywności interpersonalnej. Takiego ucznia cechuje brak wiary we własne siły, poczucie bezradności, przekonanie, że jest gorszy od innych. „Uczniowie o niskiej samoocenie nie podejmując działania, nie odnoszą sukcesów, z tych też względów mają mniejsze możliwości zdobycia korzystnej pozycji wśród rówieśników grupy. U takich jednostek może występować lęk, zahamowanie społeczne. Przebywając w towarzystwie rówieśników odczuwają nieustanne zagrożenie, brak zażyłości, otwartości, niezaradności”(tamże, s. 421) Uczniowie o niskiej samoocenie mogą być skłóceni z klasą, złośliwi, aroganccy, dokuczliwi, nieufni. Mają też często negatywny stosunek do nauczyciela.

            Uczeń o wysokiej samoocenie oczekuje, że może wykonać trudne zadanie. Sądzi, że to co realizuje jest bliskie wzoru. Odczuwa, że jest tym, kim chciałby być. Na ogół to osobnik śmiały, pewny siebie, który nawiązuje szersze kontakty społeczne i biorący udział w życiu społecznym. W grupie rówieśników często inicjuje rozmowy i dyskusje, jest ich aktywnym uczestnikiem. Interesuje się sprawami publicznymi. „Ma pozytywny stosunek do nauczyciela, odnosi się do niego z szacunkiem i uznaniem. Kontakty z rówieśnikami układają się mu pomyślnie. Cieszy się dużym uznaniem nauczyciela i klasy”. (tamże, s.422)

 Oprócz takiego ujęcia samooceny, istnieje także samoocena zawyżona i nadmiernie zaniżona. Obie w konsekwencji utrudniają prawidłowe przystosowanie do życia w otoczeniu. W pierwszym przypadku jednostka przeceniając własne możliwości, podejmuje zbyt trudne zadania i ponosi porażki. W kontaktach z otoczeniem formułuje nierealistyczne oczekiwania, domagając się aprobaty, uznania i podziwu. Ich niespełnienie powoduje konflikty i nieprzychylny stosunek do otoczenia. Natomiast zaniżona samoocena powoduje ograniczenie kontaktów społecznych. Uczeń taki nie chce nawet podejmować prób dokonania jakiejkolwiek pozytywnej zmiany w swojej osobowości i zachowaniu. W takim przypadku są hamowane zachowania samodoskonalące. Natomiast poczucie mniejszej wartości wiąże się z przeświadczeniem o nieodwracalności własnych cech i braku możliwości wpływu na nie. Tak samo reaguje również uczeń o zawyżonej samoocenie, który nie odczuwa potrzeby zmiany siebie, gdyż charakteryzuje go zarozumiałość, zbytnia pewność siebie i lekceważący stosunek do innych. Ewentualne dowody własnej niedoskonałości, będzie tłumaczył czynnikami zewnętrznymi: niechęcią nauczyciela, kolegów, nieobiektywnymi warunkami. Bez wątpienia nauczyciele w takich sytuacjach mają ważne zadanie do spełnienia, aby samoocena dziecka – ich ucznia – późniejszego członka społeczeństwa, była właściwa. Od najmłodszych lat każdego ucznia, wręcz spoczywa na nauczycielach, Obowiązek kształtowania i motywowania do pozytywnych zmian w pracy nad samooceną uczniów oraz ich motywacją do nauki szkolnej. Ponieważ poprzez odnoszenie sukcesów w nauce, uczniowie mogą odczuwać możliwość zmian we własnej osobowości oraz chęć stałej, systematycznej pracy nad pozytywnymi zmianami w swoim zachowaniu i ocenianiu siebie, jako osoby umiejącej odnosić sukcesy na miarę własnych możliwości.

            W swojej pracy chcę się zająć tak zwanym „uczniem trudnym”, który jako młody człowiek ma najczęściej obniżoną samoocenę i niski w związku z tym poziom motywacji do nauki szkolnej. Najczęściej taki stan został zapoczątkowany przez patologiczne środowisko domu rodzinnego, w którym dziecko nie było akceptowane i czuło się zbędne po wielu próbach dotarcia do własnych rodziców.

 CECHY OSOBOWOŚCI NAUCZYCIELA W ŚWIETLE LITERATURY

 Intensywny rozwój psychologii i pedagogiki w XX wieku przyczynił się do zwiększenia zainteresowania nauczycielem i efektywnością jego wpływu wychowawczego na uczniów. Dzięki temu wyodrębniono pedeutologię.

 Prace skierowano na czynniki warunkujące wychowawczy wpływ osobowości nauczyciela na jego wychowanków.

 Pionierami prac pedeutologicznych w tej kategorii okazali się na gruncie polskim: J.W.Dawid, Z.Mysłakowski, S.Baley, M.Grzegorzewska, S. Szuman, T. Malinowski. W pracach wymienionych autorów został przedstawiony wzór, ideał, do którego powinni dążyć wszyscy nauczyciele. Opisane cechy osobowości, zdaniem badaczy miały prowadzić do mistrzostwa pedagogicznego, do doskonałości w pracy nauczycielskiej.

 W tej części pracy postaram się przedstawić opisane w literaturze cechy osobowości nauczyciela, które zdaniem polskich pedeutologów są godne naśladowania i kształtowania wśród wszystkich nauczycieli, pracujących z młodym pokoleniem.

 Wśród cech wzoru osobowego nauczyciela, opracowanych przez Z. Mysłakowskiego, wyróżniamy jako najważniejsze :

 „1.Umiejętność kontaktu z młodzieżą.

 2.Czynna sympatia.

 3.Poszanowanie godności ludzkiej ucznia.

 4.Kredyt zaufania, jakim powinno się obdarzyć młodzież.

 5.Sprawiedliwość.

 6.Zgodność między słowem a postępowaniem.

 7.Niezawodność.

 8.Umiejętność stawiania wymagań i konsekwencji w egzekwowaniu.”(E. Badura 1981, s.17) Bardziej rozbudowany wzorzec cech, uznanych przez samych nauczycieli za konieczne w działalności wychowawczej prezentuje T. Malinowski, które zebrał w trakcie badań, wśród zainteresowanych pedagogów. Wyróżnili oni następujący zestaw cech: „średni wiek, żywy temperament, nieprzeciętna osobowość, systematyczność dokształcania się, ideowość, zrównoważenie, spokój i opanowanie, wysokie walory moralne, silna wola, łagodne usposobienie, stanowczość i konsekwencja, wyrozumiałość, wrażliwość na krzywdę, miłość do dzieci, sumienność i obowiązkowość, pracowitość, rozmiłowanie w pracy pedagogicznej, szerokie zainteresowania społeczne, gruntowne wykształcenie, bogate doświadczenie życiowe i zawodowe.” (T. Malinowski 1959, s.7)

J. Bohucki objął badaniami grupę 1100 uczniów. Po ich zakończeniu podkreślił, że wyniki badań wśród młodzieży i nauczycieli wykazują dużą zbieżność ! „Nauczyciele i uczniowie w większości przypadków wymieniają te same cechy. Wnikliwa ocena nauczyciela przez samych uczniów dowodzi, że młodzieży nie jest obojętne, jaki nauczyciel ją uczy, dowodzi również, że osobowość nauczyciela jest ważnym czynnikiem oddziaływującym na rozwój powierzonej mu młodzieży.”(E. Bzdura, tamże, s.20) Łatwo w takiej sytuacji wyciągnąć wniosek, że nauczyciel nauczycielowi nie równy, a jego osobowość w procesie kształcenia jest czynnikiem ważnym i nie zastąpią jej żadne programy, pomoce szkolne i tym podobne pomysły organizacyjne. Jednak w myśl stwierdzeń, takich autorytetów z historii wychowania, jakimi byli: J.H. Pestalozzi i J. Korczak, warto podkreślić, że najbardziej pożądana jest w osobowości nauczyciela - wielka miłość i szacunek dla dziecka, które mają być bezinteresowne i trwałe. Nie mogą wynikać jedynie z przypływu dobrego humoru ! „Miłość do dziecka powinna ujawniać się w postępowaniu wynikającym z tego uczucia, a nie w słowach. Wyznania są zbędne, potrzebne jest natomiast poznanie dziecka, zrozumienie, życzliwość, wyrozumiałość, troska, szacunek. Dziecko samo orientuje się, jakimi uczuciami jest darzone. To nie jest nadprzyrodzona intuicja dziecka, że wie, kto je kocha, a czujność osoby zależnej.”(tamże, s.23) Gdy tę cechę posiądzie większość nauczycieli, to pobyt w szkolnych murach może być tylko przyjemnością. Wprawdzie rola nauczyciela w procesie nauczania bardzo się zmieniła i wszyscy, łącznie z uczniami zdają sobie sprawę, że nie jest on i być nie może ekspertem w każdej dziedzinie przy obecnym stanie rozwoju wiedzy, techniki i życia społecznego. To jednak zawsze powinien być ekspertem dusz swoich uczniów, co w czasach gonitwy za pieniądzem ludzi dorosłych, zabieganych, jest tak bardzo potrzebne młodym, szukającym emocjonalnego wsparcia. To właśnie wychowawcy powinni pomagać młodym pokoleniom dorastać w zrozumieniu ich problemów, gdyż okazywanie szerszego zainteresowania życiem dzieci, umiejętność przejmowania się tym, co je porywa, jest dużą pomocą w wyrabianiu autorytetu, w ich oczach. Ponadto kolosalne znaczenie ma wiara uczniów w prawdziwość i rzetelność przekazywanych przez nauczyciela wiadomości. „Aby nauczyciel uzyskał autorytet u uczniów – stwierdza S. Gerstmann – musi obudzić w nich zaufanie intelektualne w stosunku do siebie, wiarę w prawdziwość i słuszność swych słów, w rzetelną prawdę dawanych przez siebie informacji o świecie. Wówczas wypowiedzi nauczyciela, jego wyjaśnienia i polecenia są przez uczniów przyjmowane bez oporu.” (S. Gerstmann 1962, s.17)

            Podobne podejście do tego tematu ma profesor Stefan Baley, który uważa, iż najistotniejszą cechą dobrego nauczyciela jest zdatność wychowawcza, będąca swoistym zbiorem cech umożliwiających wychowywanie. Do najbardziej istotnych cech w tym zakresie prof. S.Baley zalicza: „przychylność dla wychowanków, rozumienie ich psychiki, nastawienie na systematyczne zajmowanie się nimi, potrzeba obcowania z ludźmi (typ społeczny), powinowactwo duchowe z dziećmi, cierpliwość, takt pedagogiczny, postawa pełna entuzjazmu, swoista zdolność artystyczna i inne.” (W. Okoń 1962, s. 17) Uosobienie tych wszystkich wskazanych cech w osobie jednego nauczyciela jest niemal niemożliwe. Jednak prof. Baley nazywa takiego nauczyciela „wychowawcą integralnym”, który może być wzorem do naśladowania dla wszystkich pracujących pedagogów.

            Dla podsumowania tych literackich opisów wzorca nauczycielskiego, łatwo wysnuć wniosek, że żadne ustawy i programy, żaden sztuczny organ zarządzania, nawet najdoskonalszy w swej formie, nie może zmienić osobowości w procesie wychowania. Jest to niemożliwe bez osobistego, bezpośredniego wpływu wychowawcy na wychowanka. Z tego względu, że tylko osobowość może oddziaływać na rozwój i określenie innej osobowości. Tylko charakterem można kształtować charakter !

Sztuka wychowania jest sprawą bardzo złożoną. „Polega na tym, aby dostrzec siebie w wychowanku, w tej myślącej, czującej, przeżywającej istocie, którą kształtujemy od dziecka ! ... Wykształcenie człowieka, to nie tylko jego wiedza, ale i cała gama cech jego ludzkiego oblicza. Siła oddziaływania osobowości pedagoga polega na tym, zależy od tego, na ile jest on jednocześnie i nauczycielem i wychowawcą !!! Jeśli powiadamy: szkoła wychowuje przez wiedzę, to ta siła oddziaływania wiedzy kryje się przede wszystkim w osobowości nauczyciela.”(A. Suchomliński 1987, s. 138) Z pewnością znany jest społeczny stosunek do zawodu nauczyciela, wyrażony dobitnie w stwierdzeniu, będącym niemal złym życzeniem:„bodajbyś cudze dzieci uczył”. W metaforze tej wyrażony jest trud i niewdzięczność w wykonywaniu zawodu, a raczej misji, powołania bycia nauczycielem. Gdyż praca jaką wykonuje „ postrzegana jest jako ciężki trud, przynoszący małe efekty i w tym sensie niewdzięczna co może sugerować, że bycie nauczycielem jest karą za jakieś winy. Z drugiej jednak strony nie ma pogardy, bo jeżeli „uczenie dzieci” jest tak skomplikowanym zajęciem, trzeba być wyjątkowym człowiekiem, aby je podejmować !” (B. Śliwerski 1993, s.211)

W symbolicznym ujęciu zawód ten nazywany jest powołaniem ! Z tego też względu, często porównuje się nauczyciela do rzeźbiarza wykuwającego w kamieniu lub ulepiającego z gliny. I niezależnie od wielu teorii psychologicznych na temat możliwości kreowania czy zmiany jednego człowieka przez drugiego, taka opinia o nauczycielach powszechnie funkcjonuje. Czy jest ona słuszna ? Czy zawiera ziarno prawdy? Na te pytania postaram się między innymi odpowiedzieć w dalszej części mojej pracy.

PERCEPCJA CECH OSOBOWOŚCI NAUCZYCIELA PRZEZ UCZNIÓW W SYTUACJACH DYDAKTYCZNYCH

            Znane jest stwierdzenie, że szkoła wychowuje dla przyszłości. Z tego też względu w społeczeństwie, które tworzymy, człowiek powinien być dla drugiego człowieka bratem i przyjacielem. Te szczególne cechy mogą być ukształtowane tylko wtedy, gdy człowiek poświęci cząstkę własnej duszy dla szczęścia innych ludzi. Kto przekazuje innym swoje duchowe bogactwo, ten sam staje się bogatszy. „ Najbardziej subtelna, najbardziej złożona praca ma miejsce wtedy, gdy człowiek przybywa do innego człowieka i widzi w jego oczach wołanie o pomoc. Praca ta jest wyższym stopniem egzystencji duszy ludzkiej.”(W.A. Suchomliński, tamże, s.134)

Na takie ujęcie swojego powołania powinien zdobyć się każdy pracujący nauczyciel, aby inaczej patrzeć na swoich uczniów. Jego praca zawodowa powinna być powołaniem do umiejętnego kierowania w pokonywaniu trudności przez jego wychowanków, a on ma jedynie być pomocnym drogowskazem, właściwie reagującym na wołanie o pomoc w zdobywaniu wiedzy i umiejętności.

            Jak świadomie realizować to trudne zadanie w pracy zawodowej nauczycieli ?

Przede wszystkim „chodzi o kształtowanie pewnych stałych cech osobowościowych. Dodać należy, że istnieje ogólna zgodność, co do tego, że kto chce z powodzeniem kształtować pewne cechy u innej jednostki, powinien je sam posiadać. „... Zatem, mierny to nauczyciel, który poprzestaje na wykonywaniu, narzuconych mu z zewnątrz przepisów, nie dając swoim uczniom nic z samego siebie !”(E. Badura, tamże, s.21)

            Każdy z praktykujących nauczycieli powinien pamiętać, że wpływ osobowości każdego z nich polega przede wszystkim na tym, że zachowanie, jego stosunek do ucznia, jego styl działania, zdeterminowane są w dużej mierze przez właściwości jego osobowości. On sam powinien je dobrze znać, aby świadomie wpływać swoją osobą na wychowanków. Współczesny nauczyciel, a szczególnie nauczyciel klas początkowych, z racji współdziałania z osobowościami o szczególnej wrażliwości i plastyczności, podejmując obowiązki zawodowe, bierze na siebie olbrzymią odpowiedzialność. To właśnie on - ze względu na specyfikę swojej pracy - uczestniczy w procesie tworzenia osoby ! Czy może więc być nieodpowiedzialny, czy może się nie angażować w to, co robi ?Nie ma chyba większej odpowiedzialności nad odpowiedzialność za osobę. Naturalną konsekwencją takiego myślenia jest dążenie do własnej, coraz większej, doskonałości.

            Aby efekty pracy nad kształtowaniem osoby ucznia były widoczne, muszą być oparte na wzajemnym dialogu.„Jest to możliwe w atmosferze ufności, poczucia bezpieczeństwa i aprobaty dla indywidualności każdego ucznia. Dziecko musi się czuć wolne od strachu, być śmiałe, musi wierzyć, że podejmując działania w obecności nauczyciela, często nieporadne i mało wartościowe z punktu widzenia rozwiązania określonego zadania, nie zostanie wyśmiane i negatywnie ocenione, lecz spotka się z pomocą i ze zrozumieniem.” (B. Jodłowska 1991, s.30) Taka postawa nauczyciela w klasach początkowych jest najbardziej wskazana, gdyż daje zalążek na późniejszy odbiór nauczycieli w całej karierze szkolnej. Wpływa również na właściwe ukształtowanie w uczniu motywacji do nauki szkolnej. Dlatego tak doniosłe znaczenie mogą wbrew pozorom, mieć uwagi czynione uczniom. Każdy nauczyciel powinien najpierw zapytać samego siebie, czy uwaga czyniona uczniowi ośmieli go, czy onieśmieli? Oto przykład z życia szkolnego. Uczeń źle pisze i popełnia wiele błędów ortograficznych w swoim zadaniu. Sprawdzając pracę nauczyciel może zareagować w dwojaki sposób:

1.zganić ucznia za złą jakość zadania,

2.poszukać w zadaniu chociaż jednego zdania napisanego bezbłędnie i pogratulować z powodu tego jedynego poprawnego zdania, lecz jednocześnie wyjaśnić, na co uczeń ma zwrócić uwagę, aby w następnej pracy było więcej elementów do uznania jego wysiłków.

Bez wątpliwości drugi sposób zachęci ucznia do pracy nad sobą. Nagana bowiem zniechęca, a zachęta dodaje sił i odwagi do dalszej pracy w odnoszeniu małych, codziennych sukcesów. Te sposób postępowania w dobie reformowania oświaty, w Polsce uzyskał ogromne poparcie. Znalazł się jako element oceniania w wewnątrzszkolnych systemach oceniania. Takie podejście do pracy ucznia ma wspierać jego motywację do dalszej nauki i pokonywania przeszkód, w osiągnięciu sukcesu na miarę jego możliwości. Nie wszyscy mają przecież jednakowe zdolności. Jeden uczeń z łatwością uczy się na „piątki” i „czwórki”, a dla innego „trójka” już jest sukcesem ! O tym również powinni pamiętać sami nauczyciele, aby nie krytykować owych „trójek” na forum klasy, bo taka krytyka często niesie odwrotne skutki do zamierzonych. Nie każdy uczeń zareaguje na krytykę, zwiększoną ambicją i chęcią dalszej pracy. Z tego względu nauczyciel musi znać swoich uczniów – wychowanków, aby mógł szukać indywidualnych sposobów dotarcia do ich motywacji i chęci pracy nad samym sobą. Powinien znaleźć sposób, aby właściwie nagradzać i karać swojego wychowanka. „Wśród elementów składających się na sytuację wychowawczą czynnikiem dynamizującym układ działających w niej nagród i kar może być niekiedy dla wychowanka wyłącznie osoba wychowawcy. Dzieje się tak wówczas, gdy on sam jest źródłem nagród i kar, a więc kiedy jego zachowania posiadają zdolności bezpośredniego zaspokojenia ważnych motywów i oczekiwań wychowanka. Oznacza to, że nie muszą one wywoływać żadnych innych zmian w sytuacjach wychowawczych. Po prostu same posiadają dla wychowanka wartość kar i nagród.”(H. Muszyński 1977, s.318)

 W ten sposób może oddziaływać na uczniów jedynie nauczyciel, który ma z nimi dobrą więź emocjonalną i ma świadomość własnych interakcji z uczniami. Im większym zrozumieniem darzy nauczyciel swoich uczniów, tym większy wkład we własne zachowanie, aby nie stracić zaufania, wkładają jego uczniowie. Chcą być nadal doceniani za swoje wysiłki i akceptowani w całej swojej osobowości. Jest to bardzo ważny element we właściwym rozwoju każdego ucznia. W zbiorowisku szkolnym uczy się on nie tylko nowych wiadomości, ale również odpowiedniego postępowania, w konsekwencji którego styka się również ze społeczną oceną swoich poczynań. „Wrozwoju psychicznymdziecka, jego przeżycia uczuciowe odgrywają bardzo ważną rolę, a w pracy szkolnej niejednokrotnie decydują o właściwym wykorzystaniu jego możliwości umysłowych. Pozytywne nastawienie dziecka do szkoły, chęć zdobycia nowych wiadomości, potrzeba osiągnięcia sukcesu, umiejętność mobilizowania się, stają się tymi niezbędnymi czynnikami, które ukierunkowują rozwój jego osobowości.” (A. Popielarska, M. Mazurowa 1983, s.74)

Dlatego tak ważnym jest fakt umiejętnego organizowania toku lekcji, aby uczeń przeżywał jak najwięcej sytuacji pozytywnych. One będą go motywowały i zachęcały do dalszej pracy jako ucznia. Należy efektywnie wykorzystywać chęć samodzielnej pracy, gdyż w ten sposób daje nam on znać, że chce być doceniony za swoje starania. Gdy nie zauważona jest jego aktywność, to po pewnym czasie po prostu spada jej poziom. Jest to trudne zadanie dla wszystkich nauczycieli, lecz zawsze warto poświęcać maksimum swoich umiejętności, aby zobaczyć radość w oczach ucznia, który „wołał o pomoc” .Dobry nauczyciel odczuwa potrzebę oddziaływania. Często jest mu bardzo trudno przyjąć postawę biernego obserwatora. Ingeruje on w zachowanie wychowanków, ilekroć uważa, że jego ingerencja jest pożądana ze względu na dobro osób, z którymi się kontaktuje w trakcie swojego postępowania pedagogicznego. Jest ono z natury właściwe jeżeli nauczyciel posiada, jak twierdzi Ziemowit Włodarski, umiejętność:

1. Respektowania innych – czyli, potrafi dostrzec w swoich uczniach różnorodne wartości pozytywne, chce pomóc w ich rozwoju, dostosowując swoje oddziaływania do indywidualnych właściwości uczniów.

2. Zdolność do empatii oraz wrażliwość pedagogiczną, która jest tak bardzo potrzebna w prawidłowej ocenieciągle zmieniającej się sytuacji dydaktyczno- wychowawczej i każdorazowym dostosowywaniu do niej własnego sposobu postępowania.

            „ Niektórzy twierdzą, że dobry pedagog to artysta wrażliwy na wszystko, co dzieje się w sferze stosunków międzyludzkich, w których uczestniczy, i umiejętnie dostosowujący swoje postępowanie. Ze względu na obydwie cechy, mówi się o takcie pedagogicznym, charakteryzującym dobrego nauczyciela.”(M. Przetacznikowa Z. Włodarski 1983, s.230) Z pewnością o takim pedagogu, nauczycielu lub wychowawcy można powiedzieć, że „to ktoś, kto ułatwia przejście innym, sam pozostając w miejscu”, tak jak to określił Krzysztof Konarzewski w jednym z podręczników dla studentów kierunków nauczycielskich. Dobrym nauczycielem nie zawsze jest ten, którego uczniowie osiągają sukcesy na olimpiadach i turniejach wiedzy. Dla wielu z nich, pozostają jako sukces zawodowy, zmiany wychowawcze u jego wychowanków, zwłaszcza wtedy, gdy zachodzą w uczniach moralnie zaniedbanych, lub nieprzystosowanych społecznie. Jeżeli nauczyciel potrafi zachowanie takiej młodzieży odebrać jako przysłowiowe „wołanie o pomoc”, to nawet małe zmiany w zachowaniu takich uczniów będą jego zawodowym sukcesem. W pracy z tak zwaną „młodzieżą trudną”, ze wzmożoną siłą są potrzebne wszelkie predyspozycje, ujęte we wcześniej opisanym wzorcu cech osobowości nauczycielskich. Od pięciu lat pracuję jako nauczyciel w Zespole Szkół przy Państwowym Pogotowiu Opiekuńczym w Gorzowie Wielkopolskim. Na co dzień mam do czynienia z młodzieżą o zaburzonych zachowaniach – tzw. „trudną”. Zawsze interesował mnie punkt zwrotny w ich karierze uczniowskiej. Co spowodowało, że po kilka nawet lat powtarzali poszczególne klasy. Wiele rozmów z nimi dawało mi podobne odpowiedzi – ktoś z rodziny nie pomógł we właściwym momencie, lub nauczyciel nie umiał dotrzeć do zagubionego, młodego człowieka i chciał okazać swoją wyższość. W dalszej części postaram się zaprezentować swoich uczniów i miejsce pracy, będące ich chwilową „przystanią”.

CHARAKTERYSTYKA PLACÓWKI PAŃSTWOWEGO POGOTOWIA OPIEKUŃCZEGO W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM

            Czytając definicję w leksykonie pedagogicznym dowiemy się, że pogotowie opiekuńcze „w Polsce jest placówką opiekuńczo-wychowawczą, pierwszego kontaktu. Przyjmuje dzieci i młodzież w wieku od 3 do 18 lat, które nagle zostały pozbawione opieki, bądź których rodzicom odebrano lub zawieszono władzę rodzicielską. Po wstępnej obserwacji kieruje dzieci do odpowiednich ośrodków wychowawczych.” (B. Milerski, B. Śliwerski 2000, s.161) Nasza placówka ma charakter interwencyjny i pełni rolę „przejściowego domu dziecka”. Kierowane są do nas dzieci i młodzież, które z różnych przyczyn, są poza domem rodzinnym. Najczęściej dzieje się tak, gdy rodzina nie zapewnia im należytej opieki lub same opuściły dom, wybierając drogę przestępczą.

Zanim sąd i pedagodzy zdecydują, jak dalej pokierować ich losem, przechodzą wszechstronne badania zdrowotne, psychologiczne i pedagogiczne. Z naszej placówki trafiają do domów dziecka, zakładów wychowawczych lub ponownie do domów rodzinnych. W trakcie pobytu, na terenie naszej placówki mają prawo do:

- właściwie zorganizowanej opieki, kształcenia i wychowania,

- życzliwego, podmiotowego traktowania,

- poszanowania godności osobistej,

- swobodnego wyrażania myśli i przekonań, także światopoglądowych i

 religijnych, jeżeli nie naraża tym dobra innych osób,

- zapewnienia warunków bezpieczeństwa, ochrony przed przemocą

 fizyczną i psychiczną,

- korzystania z pomieszczeń i urządzeń ośrodka, oraz odwiedzin rodziny.

Do ich obowiązków w tym czasie należy:

- aktywne uczestniczenie w programie resocjalizacji,

- przestrzeganie regulaminu placówki,

- dbałość o wspólne dobro, lad i porządek w ośrodku,

- ponoszenie odpowiedzialności za własne postępowanie,

- uszanowanie godności i podmiotowości innych osób.

            Wychowankowie wspólnie z pracownikami stanowią społeczność ośrodka, biorą aktywny udział w życiu placówki, są jej współgospodarzami. Przebywają u nas zgodnie z decyzją sądu do spraw nieletnich, który również wydaje decyzje w sprawie wyjścia lub wyjazdu wychowanka do domu rodzinnego, w dniach wolnych od nauki.

W trakcie tygodnia wychowankowie mieszkają w internacie, zajmującym dwa piętra budynku. Są podzieleni na trzy grupy:

I grupa - starsze dziewczęta, ( przebywające za demoralizację),

II grupa - starsi chłopcy, ( zdemoralizowani i w kolizji z prawem),

III grupa - dzieci w młodszym wieku, za sprawy opiekuńcze ich rodziców.

            Każda z grup funkcjonuje oddzielnie, ma stałą kadrę wychowawców odpowiedzialnych za ich poczynania na terenie placówki. Do dyspozycji każda z grup ma 4-5 sypialni, świetlicę z wyposażeniem audiowizualnym, aneks sanitarny, pokój wychowawców, oraz swój własny plan wychowawczy lub wychowawczo- resocjalizacyjny, według którego pracuje. Na posiłki grupy schodzą do wspólnej stołówki, mieszczącej się na parterze budynku. Wspólnie są odpowiedzialni za ład i porządek pomieszczeń, z których korzystają w godzinach od 14.00 do 8.00 rano.

            Od godziny 8.00 do 14.00 wszyscy wychowankowie przebywają na terenie szkoły, która znajduje się na trzecim piętrze. Funkcjonuje jako Zespół Szkół przy Państwowym Pogotowiu Opiekuńczym (w skrócie-PPO.) Posiadamy 1 oddział nauczania zintegrowanego, będący klasą łączoną I-III, pracujący na trzech poziomach, jeśli tego wymaga bieżący stan grupy. W zakresie Szkoły Podstawowej oraz Gimnazjum jest również po 1 oddziale z każdej klasy, która zgodnie z wymogami może liczyć 12-15 uczniów. W godzinach pracy szkoły odbywają się zajęcia lekcyjne, w czasie których uczniowie realizują obowiązek szkolny. Ich motywacja do nauki ma niski poziom, gdyż najczęściej są to osoby powtarzające kolejny raz naukę w danej klasie. Z tego względu wiadomości z poszczególnych przedmiotów są bardzo słabe i powierzchowne. Naszym zadaniem jest przyzwyczajenie ich do pracy w trakcie zajęć oraz odnowienie motywacji do podejmowania działań zmierzających, do opanowania wiadomości w zakresie podstawowym z poszczególnych przedmiotów, zgodnych z podstawą programową. Uczniowie czując nasze pozytywne nastawienie do ich poczynań i osobowości, poparte wielką dozą cierpliwości i tolerancji, stają się po pewnym czasie aktywniejsi i chętni do pokonywania kolejnych zadań, wynikających z przedmiotowych planów pracy. Gdy są na tym etapie, łatwo zauważamy wzrost ich poziomu motywacji do dalszej nauki. W swobodnych rozmowach chętnie przyznają, że dopiero będąc w naszej szkole, czują się zrozumiani przez nauczycieli, którzy cierpliwie, do skutku potrafią wytłumaczyć to, czego oni nie rozumieją! W ich zachowaniu nie ma po pewnym czasie zahamowań i potrafią rozmawiać z nami na każdy temat, który ich nurtuje. Z tego też względu, nawet pokój nauczycielski jest stale okupowany przez wychowanków, którzy tu i teraz mają coś do załatwienia lub porozmawiania z wybranym nauczycielem. Jest to bardzo męczące, lecz niestety nie udało się nam do tej pory stworzyć azylu w pokoju nauczycielskim. Drzwi są stale otwarte. Naszymi sukcesami są ich uśmiechy na twarzy i zasłużone oceny „dostateczne”. Bardzo chwalimy naszych wychowanków, gdy po widocznym wkładzie pracy otrzymują oceny „dobre” a nawet, sporadycznie „bardzo dobre”.

Po dłuższym pobycie, młodzież ta, bardzo zżywa się ze sobą oraz całym gronem kadry pracowników. Zawsze mogą liczyć na indywidualne rozmowy z nauczycielami, pedagogiem i wychowawcami. Gdy mają taką potrzebę, do ich dyspozycji jest również psycholog lub pani dyrektor, która zawsze stara się rozwiązywać wspólnie ich problemy na grupach wychowawczych, indywidualnie lub wspólnie z nauczycielami.

Baza dydaktyczna szkoły jest na wystarczającym, dobrym poziomie. Mamy nowoczesny gabinet pracowni komputerowej, salę gimnastyczną, małą siłownię i 6 pracowni przedmiotowych. Całe wnętrze budynku jest odremontowane i pomalowane w przyjaznych, ciepłych barwach. Na korytarzach wywieszone są prace plastyczne wychowanków, nagrodzone w konkursach plastycznych, które najczęściej są ich pierwszymi odniesionymi sukcesami w tej kwestii. Podobnie jest z dyplomami za sukcesy sportowe. Reasumując, uczą się nasi wychowankowie małymi krokami i sukcesami inaczej patrzeć na swoje umiejętności, w które przestali wierzyć, będąc uczniami swoich macierzystych szkół. Tam na tle klasy byli jedynie tymi, którzy sprawiali kłopoty wychowawcze i nie umieli tyle, co ich koledzy i koleżanki. Zagubili się wśród innych, ponosząc stale porażki, uciekali od szkolnych murów, bo nikt nie poświęcił im swojego czasu, aby im pomóc.

We wcześniejszych spostrzeżeniach podałam, co z naszej strony mobilizuje „naszą młodzież” w odnowieniu własnej motywacji do nauki szkolnej. Interesuje mnie jednak możliwość naszych działań, prowadząca do większego ich zmotywowania w pracy uczniowskiej. W tym celu postaram się zaprezentować wiadomości na temat motywów, wpływających na uczniów mobilizująco do pokonywania coraz większych trudności.

MOTYWY SZKOLNEGO UCZENIA SIĘ

            Chcąc badać poziom motywacji do nauki szkolnej wychowanków naszej placówki, postaram się najpierw wyjaśnić znaczenie słowa „motyw” (po łacinie-movere), który jest rozumiany jako wszelka podnieta lub układ podniet „poruszających” podmiot do działania. Naszym podmiotem jest uczeń. Analizując historię łatwo zauważyć, że w pewnym okresie podstawowym motywem nauki był strach przed karą fizyczną. Działo się tak głównie w szkołach klasztornych. Jak wykazuje historia wychowania uczniowie kierują się w nauce szkolnej motywami pośrednimi, których rejestr jest duży i zmienia się wraz z rozwojem i dorastaniem młodzieży.

„W obecnych czasach motywami pośrednimi staje się: chęć osiągnięcia dobrego stopnia, przejścia do następnej klasy, zdobycie uznania w grupie rówieśników. Wiadomo z praktyki, że dobrzy nauczyciele dzięki odpowiednim zabiegom wychowawczym, doprowadzają do tego, iż uczeń czuje się współodpowiedzialny za wynik pracy zespołu. Ta odpowiedzialność i poczucie znaczenia jest poważnym, pośrednim motywem do nauki. W odpowiedniej atmosferze u uczniów pozornie leniwych można ukształtować silne motywy. Często uczenie się jest obawą przed utratą znaczenia w grupie rówieśników, np. w bandzie dziecięcej, lub lęk przed utratą opinii dobrego ucznia.” (J. Kozielecki 1962, s.75) S. Rubinsztejn zwraca dużą uwagę na zainteresowanie jako pobudkę do uczenia się. „Wymienia on następujące rodzaje zainteresowań, występujące w nauce szkolnej :1. bezpośrednie zainteresowanie samą treścią przedmiotu, rzeczywistością, która odzwierciedla się w nim, 2. zainteresowanie wywołane przez rodzaj pracy umysłowej, której wymaga dany przedmiot, 3. zainteresowanie spowodowane skłonnościami i uzdolnieniami w danym kierunku, 4. zainteresowanie pośrednie przedmiotem z uwagi na jego znaczenie praktyczne”(Z. Putkiewicz 1971, s.13) Inna klasyfikacja motywów związana jest z układem bodźców sytuacji, w jakiej znajduje się uczeń. „Bodźcami działającymi na ucznia w szkole będą – wg – J. Pietera – sugestywny wpływ nauczyciela i całej sytuacji szkolnej, obawa przed złą oceną i karą, zainteresowanie, ciekawość, ambicja, praktyczne znaczenie danego rodzaju wiedzy. Biorąc powyższe bodźce pod uwagę J. Pieter, dzieli motywy uczenia się na: lękowe, ambicyjne, ideowe, zainteresowania i praktycznego wyrachowania.” (tamże, s.14) Wśród badaczy tego zagadnienia, bardzo ciekawy wniosek prezentuje A. Lewicki, który śmiało zauważył, że nauczyciel umiejący „zagrać” na właściwych motywach uczniów, wywoła proces uczenia się. W przeciwnym wypadku, spotka go bierność dziecka, a czasami stanąć może nawet wobec jego złośliwości, niemądrych psot i figli.

            W dalszej części pracy zajmę się interesującym mnie zagadnieniem, które postaramy się wykorzystać w naszej pracy zawodowej. Pracując stale z uczniami o zaburzonych zachowaniach społecznych, chcę zbadać ich poziom motywacji do nauki szkolnej, którą udało się nam odnowić oraz uświadomić sobie, oraz koleżankom i kolegom, na co mamy zwracać uwagę we własnych zachowaniach, aby ów poziom motywacji miał tendencje wzrostowe wśród naszej „trudnej wychowawczo młodzieży”.

PROBLEMATYKA I ORGANIZACJA BADAŃ.

Problemy, zmienne i wskaźniki

Niemal każda czynność w życiu człowieka jest wykonywana z pewnym nastawieniem emocjonalnym. Może to być uczucie przyjemności, zadowolenia, obojętności, złości, przymusu lub ciekawości. Nastawienie u poszczególnych osób zawsze jest inne. Dlaczego tak się dzieje? Jedną z odpowiedzi nasuwających się automatycznie jest stwierdzenie, że decydujące znaczenie na efekty wykonywanej pracy ma motywacja, która każdym z ludzi kieruje osobno. Podobnie dzieje się w procesie nauczania z poszczególnymi uczniami, a przyczyny są analogiczne. Każdy z uczniów ma kształtowaną motywację do nauki od najmłodszych lat własnej kariery szkolnej. Na jej poziom wpływa środowisko rodzinne, otoczenie, w którym każde z dzieci przebywa, uczący go nauczyciele oraz zainteresowania poszczególnych uczniów. Jednym słowem jest to złożony proces, kształtowany od pierwszych momentów nauki dziecka, poprzez sposób rozbudzenia jego ciekawości poznawania świata w otoczeniu rodzinnym, przez najbliższych. Uzupełniany w społeczności uczniowskiej i tam utrwalany o pozytywny lub negatywny odbiór z otoczenia, w którym rozwijają się poszczególni uczniowie.

            Jednym z elementów, wpływających na poziom motywacji do nauki szkolnej mają uczący nauczyciele. Ich cechy osobowościowe, sposób przekazywanej wiedzy, podejście do uczniów, łatwość nawiązywania kontaktu z poszczególnymi uczniami, wpływają pozytywnie lub negatywnie. To zagadnienie interesuje mnie i chciałabym dać odpowiedź na nurtujące mnie pytanie w swojej pracy. W tym celu, przeprowadzę badania, aby mieć wgląd w ten konkretny, wycinek wiedzy, nie rozpoznany przeze mnie do tej pory.

            W literaturze z zakresu metodologii znajdujemy następujące wyjaśnienie problemu badawczego. Mianowicie jak podaje S. Nowak „problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie” ( S. Nowak 1965, s.214) Podobnie twierdzi M. Łobocki, stwierdzając, iż „problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych.” (M. Łobocki 1978, s.56) Wszyscy metodologowie zgodnie sądzą, że z badawczych pytań należy wykluczyć wszelkie pytania, których celem jest otrzymanie gotowych odpowiedzi od innych osób, a nie na drodze własnych poszukiwań i badań.

            Ważnym zagadnieniem w formułowaniu problemu badawczego jest uwzględnienie kryteriów poprawności problemów. Podejmując się tego zadania skorzystałam z warunków poprawności problemu badawczego, prezentowanego przez H. Muszyńskiego, który przedstawił je następująco:

„1. problem pedagogiczny musi wyraźnie określać założenia, dotyczące efektywności poszukiwanych działań wychowawczych,

 2. problem pedagogiczny musi być empirycznie rozstrzygnięty. Jest to możliwe tylko wówczas, gdy wyznacza on zakresy zmiennych, w których obrębie należy szukać rozwiązania i jeżeli sformułowany jest dobór do niego odpowiednich, sprawdzalnych hipotez,

 3. problem pedagogiczny musi mieć wartość praktyczną. Oznacza to, że rozwiązania powinny być użyteczne dla doskonalenia i podnoszenia efektów działań wychowawczych, ze względu na cele.”(H. Muszyński 1970, s.188)

            Zaprezentowane teoretyczne rozważania prowadzą do sformułowania problemu badawczego w mojej pracy. A jest on następujący: Jaki jest wpływ pożądanych cech osobowości nauczycieli, na poziom motywacji do nauki szkolnej uczniów w Państwowym Pogotowiu Opiekuńczym, w Gorzowie Wielkopolskim?

            Przed przystąpieniem do badań i po sformułowaniu problemu, założyłam w hipotezie badawczej, że im częściej nauczyciele naszej placówki przejawiają zdolność akceptacji uczniów i ich sytuacji rodzinnej, zrozumienia, dla ich niepohamowanych emocji oraz indywidualizacji w podejściu do każdego z nich, tym poziom motywacji do nauki szkolnej będzie wyższy. Jak twierdzi H. Muszyński przez „hipotezę rozumiemy twierdzenie, co do którego istnieje pewne prawdopodobieństwo, iż stanowić ono będzie prawdziwe rozwiązanie postawionego problemu.”(tamże, s.188) Takie właśnie założenie przewiduję, jako efekt końcowy moich badań.

Aby zweryfikować swoje założenia, postawiłam sobie problemy szczegółowe, których zbadanie umożliwi mi udzielenie na nie odpowiedzi. Są to następujące zagadnienia:

1. W jakim stopniu nauczyciele naszej placówki przejawiają zdolność akceptacji uczniów i ich sytuacji rodzinnej, zrozumienia dla ich niepohamowanych emocji, oraz indywidualizacji w podejściu do każdego z nich ?

2. Jaki jest poziom motywacji do nauki szkolnej, przejawiany przez naszych uczniów ?

            Przy wyłonieniu swojego problemu badawczego, kierowałam się definicją M. Łobockiego i kryteriami poprawności, sformułowanymi przez H. Muszyńskiego. Zgodnie z tą teoretyczną podstawą uważam, że jasno określiłam w swoim problemie badawczym, jakość i rozmiar pewnej niewiedzy oraz cel i granicę moich badań, które przeprowadzę w celu ich weryfikacji. Stosownie do kryteriów prezentowanych przez H. Muszyńskiego, mój problem określa założenia działań wychowawczych nauczycieli, naszej placówki, na efektywność procesu motywacyjnego naszych wychowanków.

Kolejnym krokiem z mojej strony było określenie zmiennych, w obrębie których będę szukać rozwiązania. Są nimi pożądane cechy osobowości, przejawiane przez pracujących nauczycieli i poziom motywacji do nauki szkolnej, wychowanków naszej placówki. Przed badaniem interesujących mnie obszarów, postawiłam sobie hipotezę do weryfikacji, po ich przeprowadzeniu. Rozwiązanie tego problemu, będzie miało wartość praktyczną. Nauczyciele przebywający w trakcie procesu nauczania z naszą „trudną młodzieżą”, będą mogli świadomie wpływać na podnoszenie efektów własnych działań wychowawczych, wiedząc, którą cechę osobowości powinni u siebie doskonalić, aby pozytywnie wpływać na podnoszenie poziomu motywacji u naszych wychowanków.

Następnym krokiem z mojej strony jest wyłonienie i zdefiniowanie zmiennych, którymi są czynniki, zjawiska, właściwości lub cechy podlegające zmianom i przybierające różne wartości. Zmienna, która czyni się przedmiotem naszego badania, a której związek z innymi zmiennymi chcemy określić nosi nazwę zmiennej zależnej. Jest to taka zmienna, która w określonym badaniu traktowana jest jako podlegająca wpływom innych zmiennych. Natomiast te, nie podlegające wpływom innych zmiennych, nazywamy zmiennymi niezależnymi.

             W moich badaniach zmienne przedstawiają się następująco: preferowane cechy osobowości nauczycieli, zatrudnionych w naszej placówce to, zmienne niezależne, gdyż w tym badaniu nie podlegają wpływom innych zmiennych, a oddziałują na zmienną zależną, którą jest interesująca mnie motywacja do nauki szkolnej naszych wychowanków. Ona podlega wpływom cech osobowości nauczycieli, z którymi, w toku procesu nauczania, stykają się poszczególni wychowankowie.

             Zaprezentowane zmienne w moich badaniach są zmiennymi globalnymi, a z nich wyłoniłam zmienne szczegółowe, które w obrębie cech osobowości poszczególnych nauczycieli, stanowią ich predyspozycje bycia nauczycielami: - łagodnymi i cierpliwymi,

- sprawiedliwymi,

- dobrze uczącymi,

- mającymi dobry kontakt z uczniami.

            Przy zmiennej globalnej, jaką jest motywacja uczniów do nauki szkolnej, założyłam, że uczniowie przejawiają wyższy poziom motywacji, gdy:

- chętnie chodzą do szkoły,

- chętnie wykonują polecenia nauczyciela,

- są aktywni na lekcjach i chętnie się wypowiadają,

- cieszą się z osiąganych sukcesów,

- ma to związek z ich zainteresowaniami,

- powiększają swoje wiadomości i umiejętności,

- lubią to, czego się uczą,

- rozumieją przekazywane wiadomości przez nauczycieli.

            Kolejnym etapem mojej pracy, nieodzownym do przeprowadzenia badań jest ustalenie ściśle określonych wskaźników dla poszczególnych zmiennych szczegółowych, będących obiektem mojego zainteresowania. S. Nowak sugeruje, że „wskaźnikiem jakiegoś zjawiska Z, będziemy nazywać takie zjawisko W, którego zaobserwowanie pozwoli nam (w sposób bezwyjątkowy lub z określonym, czy choćby wyraźnym od przeciętnego prawdopodobieństwa) określić, iż zaszło zjawisko Z” (S. Nowak 1965, s.244) Ich dobór jest bardzo ważną czynnością w całej procedurze badań. Źle dobrane, nie dostarczą odpowiedniej wiedzy na temat interesujący osobę przeprowadzającą badania w danym zakresie. Prezentacji poszczególnych wskaźników do swoich zmiennych dokonam w części badawczej mojej pracy.

METODY, TECHNIKI I NARZĘDZIA BADAWCZE

            Chcąc przeprowadzić swoje badania, musiałam wybrać odpowiednią metodę badań. W tym celu skorzystałam z propozycji metod, skoncentrowanych wokół klasy szkolnej, do których M. Łobocki zalicza:” obserwację, eksperyment pedagogiczny, testy osiągnięć szkolnych, socjometrię, analizę dokumentów, skalę ocen, ankiety i kwestionariusze, rozmowę i wywiad.” (M. Łobocki, tamże, s.115)

            Do przeprowadzenia swoich badań wybrałam kwestionariusz, gdyż daje on możliwość bezpośredniego gromadzenia materiału, w czasie którego badacz pozostaje w bezpośrednim kontakcie z badanymi osobami, osobiście je instruuje, rozdaje i zbiera egzemplarze kwestionariuszy, oraz obserwuje zachowanie osób badanych.

Wszystkie pytania w nim zawarte, są skategoryzowane i starannie dobrane z uwagi na „klucz”, stanowiący podstawę interpretacji otrzymywanych wyników do badań. Przystępując do formułowania pytań, przeanalizowałam interesujące mnie zagadnienia i charakterystyczne przejawy, przy ich występowaniu. Następnie ułożyłam szczegółowe instrukcje, w których poinformowałam uczniów o celu badań, oraz sposobie odpowiedzi na podane pytania. Wszystkie są pytaniami zamkniętymi, czyli przewidziałam gotowe odpowiedzi do wyboru przez badanych. Ostateczna postać kwestionariusza wygląda tak, jak w załączonym egzemplarzu. Zaprezentowany w aneksie, ma ujęte w nawiasach, przy odpowiedziach na poszczególne pytania, skale punktowe, zastosowane w badaniu, do zliczania wysokości poziomu motywacji do nauki szkolnej. Zero - jest brakiem przejawiania przez ucznia pozytywnego zachowania w obrębie zadanego pytania. Zaś każda odpowiedź wyżej punktowana, wskazuje na jego nasilony przejaw. Egzemplarze użyte do badań, dla uczniów nie posiadają w/w skali punktowej, aby nie sugerować badanym dokonywania wyboru na poszczególne pytania.

ORGANIZACJA I PRZEBIEG BADAŃ

             Do przeprowadzenia swoich badań wybrałam wychowanków, będących uczniami klasy V i VI Szkoły Podstawowej oraz klas gimnazjalnych. Głównym powodem mojego wyboru był fakt ukształtowanej już motywacji do nauki szkolnej w tym przedziale wiekowym. Z tego względu w badaniach wzięło udział 17 dziewcząt i 19-stu chłopców. Łącznie przebadałam 36-ciu wychowanków naszej placówki. Młodsi wychowankowie nie brali udziału w badaniach ze względu na słabo ukształtowaną motywację do nauki szkolnej.

Zgodnie z zasadą przeprowadzania tego typu badań, samodzielnie instruowałam uczniów o celu badania i sposobie wypełniania rozdawanych kwestionariuszy. W razie potrzeby, wyjaśniałam pytania budzące wątpliwości wśród wychowanków. Zawsze zapraszałam ich do swojego gabinetu przedmiotowego po 3-4 osoby, w trakcie trwania długich przerw. Zauważyłam szczere zaangażowanie z ich strony w udzielanie odpowiedzi. Zebrany materiał poddałam zliczaniu danych i statystycznej obróbce, potrzebnej do podsumowania otrzymanych wyników. Ich szczegółowej prezentacji dokonam w dalszej części pracy.

POŻĄDANE CECHY OSOBOWOŚCI NAUCZYCIELI, PRACUJĄCYCH Z UCZNIAMI W PLACÓWCE PAŃSTWOWEGO POGOTOWIA OPIEKUŃCZEGO, A POZIOM MOTYWACJI DO NAUKI SZKOLNEJ W ŚWIETLE BADAŃ

            W swoich badaniach starałam się wyszczególnić pożądane cechy osobowości dla pracujących nauczycieli, które znacząco, zdaniem naszych wychowanków, wpływają na ich motywację do nauki szkolnej.

Mając świadomość, że pracujemy w bardzo specyficznej placówce oświatowej, do której trafiają dzieci z powodów zaniedbań rodzicielskich lub ich bezpośredniej styczności z prawem karnym, za jego naruszenie, musimy dysponować odpowiednimi cechami własnych osobowości, aby umieć „dostrzec wołanie o pomoc” u naszych wychowanków. Jest to tym trudniejsze zadanie, gdyż rotacja naszych uczniów w trakcie roku szkolnego jest stała i częsta. Ich zaniedbania w zdobywaniu wiedzy z poszczególnych przedmiotów są na różnym poziomie i wymaga to od nas;

- przychylności dla wychowanków,

- zrozumienia ich psychiki,

- świadomego nastawienia się na systematyczne zajmowanie się nimi,

- duchowej łączności z ich sytuacją,

- zwiększonej cierpliwości i łatwości w nawiązywaniu kontaktu, co ogólnie profesor S. Baley, określił jako cechy nauczyciela – „wychowawcy integralnego”. Właśnie ten zespół cech jest najbardziej pożądany wśród nauczycieli, pracujących z naszą młodzieżą. Przez 5 lat pracy w tej placówce, przekonałam się na własnej osobie, że kształcenie świadome tych predyspozycji, pomaga zrozumieć i poznać wychowanków, trafiających do Państwowego Pogotowia Opiekuńczego, w którym pracuję jako nauczyciel matematyki. Wiele czasu poświęcam na własne rozmowy z uczniami, chcąc poznać ich zdanie w tej kwestii. Zazwyczaj uczniowie wymieniali te cechy osobowości u nauczycieli, które cenią sobie najbardziej, przebywając w naszej placówce, mającej tymczasowo zastąpić im dom. Sami często przyznają, że dopiero u nas częstokroć zaczynali samodzielnie pracować na zajęciach lekcyjnych, bo czuli się zrozumiani przez nauczycieli, którzy dali im szansę. Z tego względu chciałam zbadać ich motywację do nauki i wpływ cech osobowości nauczycieli, na to zagadnienie, gdy przebywają w naszej placówce. Z tego względu przystąpię do szczegółowego omówienia zaprezentowanych zagadnień oraz sposobu ich badania.

POŻĄDANE CECHY OSOBOWOŚCI NAUCZYCIELI, WPŁYWAJĄCE NA PODNIESIENIE POZIOMU MOTYWACJI DO NAUKI W SZKOLEJ

            Przy precyzowaniu wskaźników do poszczególnych zmiennych szczegółowych, kierowałam się propozycjami uczniów, z przeprowadzanych rozmów o sposobie postrzegania poszczególnych cech nauczycieli w ich odczuciu. Dobór wskaźników prezentuję poniżej, w kolejnych tabelach 1- 4. Są nimi poszczególne odpowiedzi do postawionych pytań. Odbiór tych cech, prezentuję w formie udzielonych odpowiedzi na poszczególne wskaźniki.

            Po analizie otrzymanych odpowiedzi na pierwsze pytanie łatwo można zauważyć, że nasi wychowankowie najbardziej sobie cenią cierpliwość i łagodność nauczycieli, gdy potrafią bez zdenerwowania tłumaczyć im mimo braku zrozumienia z ich strony. Tak bywa najczęściej, aby dobrze wyjaśnić bieżące wiadomości, nauczyciele muszą przypominać, lub indywidualnie nadrabiać zaległości z poprzednich zakresów materiałuprogramowego. Dobrze, że nasze starania w tym zakresie docenia aż 41% dziewcząt i prawie 29% daje nam odczucia 34,7% naszych wychowanków.